Doorbreek het taboe: wat is het “13 Reasons Why” effect?

Netflix, Amazon Prime, Disney+ en Videoland. Waarschijnlijk heb je een abonnement op één of meer van deze streaming diensten. Maar let je er wel eens op wat je kijkt, en sta je er wel eens bij stil hoeveel invloed een film of serie kan hebben op je gemoedstoestand?

Trigger warning: in deze blog komen de termen zelfmoord en verkrachting aan bod.

Social media en de media

Een hele simpele vraag, maar denk er eens over na: is het je wel eens opgevallen hoe sociale media steeds meer wordt geïntegreerd onze dagelijkse bezigheden?

Zodoende ook dat social media, en zaken rondom social media, de afgelopen jaren steeds meer opgenomen worden in bijvoorbeeld series en films. En hoewel de intenties vrijwel altijd goed zijn, hebben deze goed bedoelde intenties soms een averechts effect op het publiek.

Heb jij 13 Reasons Why (16+) al gekeken?

Een serie die hierdoor veelal in opspraak is geweest, is de serie 13 Reasons Why op Netflix (2017), naar het YA boek Thirteen Reasons Why van Jay Asher in 2007.

In de serie pleegt hoofdpersoon Hannah zelfmoord omdat ze gepest wordt. Na haar dood ontvangt één van haar vrienden, Clay, een doos met 13 cassettebandjes. In deze 13 bandjes verteld Hannah de reden(en) waarom zij zelfmoord heeft gepleegd, en welk aandeel deze 13 mensen rondom haar – die elk een eigen cassettetape krijgen – hierin hebben gehad.

De boodschap die de serie (voornamelijk aan jongeren) wil overdragen is om aardig te zijn voor andere mensen, aangezien je nooit weet hoe jouw acties hen zullen beïnvloeden. De serie wil aantonen hoe schadelijk bepaald gedrag kan zijn, voor bepaalde mensen in bepaalde scenario’s.

De serie heeft ondertussen vier seizoenen, waarbij ze heftige onderwerpen niet uit de weg gaan. Hoewel 13 Reasons Why een ijzersterk drama is over zelfmoord, verkrachting, cyberpesten en meer actuele onderwerpen waar onze tieners tegenaan lopen, heeft de serie ook een keerzijde.

De angst voor copycat-pogingen

Binnen enkele dagen na de release van 13 Reasons Why (seizoen 1), werd de show luid bekritiseerd door deskundigen op het gebied van zelfmoordpreventie, die vreesden dat het tot zelfmoordbesmetting zou kunnen leiden en tot een golf van copycat-pogingen.
Enerzijds waren veel mensen het niet eens met deze uitspraak. Men zou écht wel het verschil weten tussen een dramatische serie (en daarmee het ‘geromantiseerde beeld’ dat deze serie schetste) – en het effect van zelfmoord in het echt.
Maar er was ook een grote groep mensen die het eens waren met deze deskundigen. Er werd zo’n grote ophef gemaakt, dat ook Netflix dit niet langer kon negeren. Mensen gingen zelfs zo ver dat ze de serie verwijderd wilden zien van de streamingdienst.

Het bleek namelijk, vanuit onderzoek dat eind juli (2017) is gepubliceerd, dat deze bezorgdheid mogelijk geheel terecht is geweest. Google-vragen over zelfmoord namen in 19 dagen na het verschijnen van de show met bijna 20 procent toe, wat neerkomt op 900,000 tot 1,5 miljoen keer meer zoekopdrachten dan gebruikelijk over dit onderwerp. Ook het aantal zelfmoorden in de periode vlak nadat de serie in premiere ging, nam toe. Hoewel het niet met zekerheid te zeggen was dat de serie hier invloed op heeft gehad, zette het mensen wel aan het denken.
Het feit dat Google veel gebruikt werd om vragen te stellen rondom 13 Reasons Why en zelfmoord, betekende natuurlijk niet dat dit massaal copycat-pogingen zouden worden. Het betekende wel dat de serie voornamelijk werd bekeken door jongeren. Jongeren die naderhand met vragen zaten. En wie stel je vragen die je eigenlijk niet met je ouders wil bespreken? Juist, Google.

Is het kijken van 13 Reasons Why dan een no-go?

Mijn mening? Absoluut niet. Om taboes te kunnen doorbreken moet hierover gesproken worden, hier ben ik een absolute voorstander van. We moeten onderwerpen niet uit de weg gaan omdat ze persoonlijk zijn, omdat ze ‘lastig’ zijn en omdat sommige mensen dit liever niet willen weten. Jammer Karen, dat is dan maar zo. Ik hoef ook niet te weten dat Henk al twee weken last heeft van zijn grote teen, als jij weer eens midden in de gangpad van de supermarkt de weg blokkeert omdat je in gesprek bent met Gerda.

De enige manier waarop we echte verandering kunnen aanbrengen is door openheid. En dat is precies wat Netflix met 13 Reasons Why doet. En wie dacht dat Netflix een toontje lager zou zingen na de ophef van seizoen 1, kwam van een koude kermis thuis. In de 3 seizoenen daarop komen onder andere nog de thema’s: aanranding, consent en verkrachting, school shooting en vuurwapens, geweld en bedreigingen, drugs en moord naar voren. Laat de heftige onderwerpen je echter niet afschrikken, 13 Reasons Why is écht de moeite waard om te kijken.

Sommige mensen zijn van mening dat de serie een gevoelige en nauwkeurige weergave is van de werkelijkheid, waarin de hoofdpersoon ons helpt om de beweegredenen te begrijpen die een mens kan aanzetten tot bepaalde handelingen.
Deze openheid kan goed en vooral ook nuttig werken voor iemand die zich in een vergelijkbare positie bevindt. Toch zijn critici bezorgd dat het een normaliserend beeld neerzet over het onderwerp (zelfmoord) en het laat zien als een legitieme optie als het gaat over het oplossen van problemen, wat uiteindelijk leidt tot meer zelfmoorden. Het is uiteindelijk welbekend dat zelfmoord een besmettelijk fenomeen is.

Het ‘mooi maken’ van zelfmoord is niet nieuw

Gelukkig heeft Netflix nooit gehoor gegeven aan de oproep om de serie te verwijderen, maar hebben ze uiteindelijk wel aanpassingen gemaakt. Omdat ze wel degelijk begrijpen dat mensen zich zorgen maken, maar aan de andere kant ook taboes willen doorbreken door te ‘spreken’ over moeilijke onderwerpen.
Zo hebben ze de oorspronkelijke zelfmoord scene gecensureerd, en zijn hier delen van geknipt. Daarnaast hebben ze nu ook trigger warnings (waarschuwingen) toegevoegd aan het begin van elke aflevering. Zo weet je of je een aflevering wel of niet kan kijken.

De trigger warning ziet er zo uit:
‘The following episode contains graphic depictions of sexual assault, which some viewers may find disturbing. It is intended for mature audiences. Viewer discretion is advised.’

Wil je de serie kijken met een tiener, of heb je een tiener die de serie zelf wil kijken? Kijk de serie samen, of laat weten dat je er bent voor vragen. Sommige onderwerpen zullen harder aankomen dan anderen, en dit is per persoon verschillend. Soms is het genoeg om te weten dat jij er voor open staat om er over te praten, in plaats van dat ze aangewezen zijn op Google of Siri.

En laten we even heel eerlijk zijn. Tenslotte is 13 Reasons Why ook niet het eerste fictieve werk dat verwikkeld is in deze discussie (het mooi maken van zelfmoord). Ook het toneelstuk van Shakespeare genaamd Romeo en Juliet (1597) is hiervan beschuldigd.

Heb je een hele specifieke trigger?

Als je een hele specifieke trigger hebt, waardoor je sommige series en films niet durft te kijken heb ik een website tip voor jou. De website heet DoesTheDogDie. Het is een simpele Engelse website, maar is ook goed te gebruiken als jouw Engels niet heel geweldig is.
Deze website is in te zetten op alle media (denk aan films, series, maar ook boeken en podcasts) en het idee is heel simpel. Zoek (in dit geval) de serie op waarvan jij specifiek iets wil weten, stel de vraag en wacht tot mensen hier antwoord op geven. Zo voorkom je dat je alle films en series uit de weg moet gaan, en weet je van te voren of het kijken veilig is voor jou.